Обычная версия
Шрифт -
Шрифт +
Настройки по умолчанию

История с.Бай-Тал

 

 

Бай-Тал эрте- бурунгудан уйгу-чыдын чок, олут билбес, кежээ, ажыл-ишчи тараачыннарнын, малчыннарнынчурту. Мактаксанчыг Бай-Тал шаг-шаандан-на ус-шеверлернин, хоомей-каргыраажыларнын, ыры-хогжумчулернинчери. Бай-Тал суурданады-сураареспубликада база республикадандашкаарбилдингирэртемденнер, чогаалчылар, башкылар, уран-чуулдунажылдакчылары, малчыннар база янзы-буру ажыл-агыйнынажылдакчыларыунген.

Амгыуеде Бай-Тал сумузунда 7 тараачын-фермер ажыл-агыйлар, 4кодээажыл-агыйбараанынбудуреркооперативтер, «Бай-Тал» аттыгкуруненинунитарлыгбудурулгези, хуудадузалалажыл-агыйлыг 171 орегелер бар. Сумуданиити мал бажы: бода мал –2855,шээр мал – 39117 , чылгы– 917, хаван-37, куш аймаа- 37.

Ооништинде КУБ-та: сарлык – 1445, хой – 16605, ошку – 1330, чылгы мал – 141.

Кодээажыл-агыйкооперативтеринде, тараачын-фермер ажыл-агыйларында: бода мал - 236, шээр мал -   17988, чылгы – 387 баш.

«Бай-Тал» аттыгкуруненинунитарлыгбудурулгезин «ТР-ныналдарлыгажылдакчызы», Россиянынкодээажыл-агыйсайыдынынхундулугбижиининболгашхойянзыхундулугбижиктернинэдилекчизиКочал-оол Кызыл-Кат Николаевна хойчылдардауре-туннелдигудуртуптурар.

Делгер Феня Хертековна – «ТРкодээажыл-агыйыныналдарлыгажылдакчызы», Аракчаа Сергей Иргитович – ТР-нынЧазакдаргазынын Хундулугбижиининэдилекчизи, ХомушкуАнай-ХаакЗдововна - «ТР кодээажыл-агыйнынхундулугбижиинин»эдилекчизидээшоон-дааангыянзы-буру специалистербудурулгенинажылынхойчылдардакоргузуглеринкудулатпайнудуртупбаштапчоруурлар.

Боунитарлыгбудурулге колхоз, совхоз уезинден тура-ла 100 башкаонааштырмалдын чаш толун 135-ке чедир ап мурнакчыларнынодуруундандушпейнкелген.

Алдарлыгмалчыннарболгашкуш-ажылдынхоочуннары болгашоске-даахоочуннарам-даааныякоскенгеулугарга-дуржулгазынкоргузуп, боттарынынулегерчижээнгеооредипчоруурлар.

Соолгучылдарнын республикачемпионнарынадаарыартыкэвес. Олардээргесарлык кадарчылары: БаавылЭзир-оолБараатович, хойжулар:ЭрелчинБорбак-оол Евгеньевич, Сыргыт-оолХензиг-оолЭрес-оолович, Маннай Сергей Шурзанович, КунзукАнчы-оол Алексеевич, Дамбый Буян Данарович, Очур-оолАнчы-оолМонгушович, ошкукадарчылары:Даржаа Светлана Донгаковна.

Хой мал-маганнытудупчоруурдараазындакооперативтерниадаарыкузенчиг: СПК «Чечек» - удуртукчузуЧогээБулунмааИргитовна («Тыва Республиканыналдарлыгмалчыны» депмедальдынэдилекчизи), «Оргаадай» - Бадый-оолАлдын-кысКаадыровна, «Омак» - БаавылМергенМаадырович.

Тараачын-фермер ажыл-агыйлары: «Езуту- мээрен» - Донгак Алена Борбак-ооловна, «Очур» - Салчак Рада Хертековна, Санчап Дарья Кужугетовнанын арат ажыл-агыйлары мал бажынуламковудедирдепсорулганысалганнар..

 

Салчак Маадыр – оол Владимирович 2015 чылдан тура школаныудуртупкелген. 2011-2012 ооредилгечылынынтуннелдери-биле кожууништинге Школаныноореникчилериянзы-буру эртемолимпиадаларынынтиилекчилери, чылдын-на эртиптурар «Тиилелгенинсалюду» фестивальгакожуун иштинге шанналдыг черденчерледушпейн, республикагакожууннунадынкамгалап киришкешшанналдыгкээптурарлар. Бошколада «РФ улус ооредилгезининхундулугажылдакчызы» депатка Анай-оол Анна Маадыровна, Хертек Зоя Хертековна, «РФ улус ооредилгезининтергиин» депаткаМаадыр Людмила Белековнатолептиглер.

Кожууннун Дамба Хуреш-оолаттыг уран-чуулшколазынын Бай-Тал сумузундасалбырычедишкиннигажылдаптурарлар. Хоомейклазыныноореникчилери (башкызыДокпакСиомаАдыг-оолович) делегей, республика, кожуунчергелигхоомей-сыгытмоорейлерининтиилекчилери. «Сараадак-2012», Овуркожуунга тываулустунхоомейжизи Герман БелековичКууларнын 50 харлаанюбилейингетураскаатканмоорейгеболуктераразынга 2-ги чергетолептигболуп, «Эдер Куй» депхоомей-сыгытболуунунадынсыкпайнчорууручоргааранчыг.

Бай-Тал сумузунда «Салгал», «НамзырайДарыяа» уругларсадында 105 бичиичаштархааратуттунган.

Эмнелгеамбулаториязы (эргелекчизиСыргыт-оолАлефтинаЧылбак-ооловна) кабинет бурузунгелицензияныкамгалапалганболгаш, амгыуениннегелдези-биле чааэт-сеп-биле дериттиниптурар.Бо коллектив дээдиэртемнигспециалистер-биле четчелеттинипбодунда педиатр, терапевт эмчилерлиг.

Сумунун культура бажыны библиотекалар-биле бир дем культура-массалыгхемчеглерничонортузунгаудаа-даараэрттирип, чоннунхостугуезиншынорганизастаптурарлар. Культура бажыныкожууништининянзы-буру моорейлерининэн-не идепкейлигкиржикчилериболгаштиилекчилери.

Бай-Талсумузун суму баштыныХертек Ховенмаа Отук – ооловна,суму чагырыкчы Конгар Борбак – оол Салчакович –билеудуртуп-баштап, аныктаргаарга-дургулгазындамчыдып, сумунунсайзыралынгаулугулуг-хуузункиирип, баштапчоруур.

 

                                                                     Бай-Тал   суурнункыскатоогузу:

Бай-Тал сумузу 1941 чылдатургустунган. Бай-Тал суур Бай-Тайга кожууннунбарыынталазындатурар. Суурувуссонгу-чоонталазынданШуйсуур, сонгу-чугунден Кызыл-Дагсуур, сонгу-барыынталазындан Кара-Холсуур, барыынталазындан Алтай Республика-биле кызыгаарлажыпчыдар. ОондевискээриндеТывадабедии-биле 2 дугаарчердетурарМонгулек -даа, делегейдеат-сураабилдингир эм-шынарлыгШивилигаржаанытурар. Бай-Тал эрте – бурунгудауйгу-чыдынчок, олутбилбес, кежээ, ажыл-ишчитараачыннарнын, малчыннарнынчурту. Тарааланталазы-биле Бай-Тал Тывагабирсураглыгчертурган .Элбек – дужуттугарбайчыттырунер, улуг-биче чурттакчыларынтоттурчемгерипазыраар, байлакберингироран. Мактаксанчыг Бай-Талывыс шаг-шаандан тура ус-шеверлернин, хоомей-каргыраажыларнын, ыры – хогжумчулернинчурту.

1800 чылдарда-эн- небаштай Бай-Тал суурнундевискээринге 28 орегетурган. Хемчикхемни ору Салчактар, Иргиттер 17 ореге, Хемчикхемнинадааталазынга 11 аалтурган.

1900 чылдарга чедир хойкижинемешпээн, оон соондаДагАлтайданделегчонкожупкиргеш, Иргитдепфамилияныалган.

1920 чылдардаМонгун-Тайга, Овур, Барыын-Хемчиктенкожуннарданчонхойу-биле кожупкирген.

1929-1930 чылдарда Бай-Талгаийи суму турган. Холсумузу-биле Бай-тал сумузу. Суму бурузуар банныгтурган. Холсумузунга 10 арбан, Бай-Тал сумузунга 9 арбан турган. Ол   арбаннарны Салчак Доокур база Иргит Араптан удуртуптурган.

1937 чылда Бай-Тал ортумак школазы тургустунган.

1941 чылда «Улугкожуунарныбичеледирорганизастаардугайында «Тыва АраттынРеволюстуг Намынын Топ Комитединин, оонсекретары   СалчакТоканын     атсалганы 1941 чылдын март 12-де хулээпалган №10 (60) доктаалыезугаар Коп-Соок, Шуй, Бай-Тал, Холсумулуг 40 арбанныг Бай-Тайга кожууннун тургустунганы-биле   Бай-Тал сумузу тургустунган

 

Сумуга ажылдап чораан даргалар:

1941чыл –Хертек Делгер-оол Кылын-оолович

1945 чыл-Салчак Шомбул

1948 чыл – Дадарык Хомушку

1950 чыл – Ооржак Калдар-оол Лопсанович

1954 чыл – Сотпа Кожуун-оол Салчакович

1957 – 1962 чылдарда – Багдыр Онугу Иргитович

1967 чыл- Хертек Авыр-оол

1968 чыл- Сарыг-Донгак Очур-оол

1973 чыл- Авыр-оол Хирлиг-оол Салчакович

1983 чыл-Успун-оол Чечекмаа Кууларовна

1985 чыл - Монгуш Урана Допчаевна

1988 чыл – Маадыр Борис Хертекович

1991 чыл – Сыргыт-оол ВалерийТаар-оолович

1992 чыл -Салчак Дадар-оол Комбуевич

1993чыл-Хертек Михаил Калдар-оолович

1998 чыл- Маадыр Борис Хертекович

2001 чыл – Чыдым-оол Константин Хертекович

2005 чыл суму баштыны – Уртунай СайлыкМонгеевна

2005 чыл суму чагырга даргазы – Ламажап Алексей Монгушович

2007 чыл суму баштыны – Конгар Борбак-оолСалчакович

2007 чыл суму чагырга даргазы – СалчакОмак Банкет-оолович

2012 чыл – Маадыр Саян Борисович;

2013 чыл – Хертек Сылдыс Михайлович

2015-2016 чыл- Конгар Борбак – оол Салчакович

2015- 2019 чылдар- суму баштыны- Хертек Ховенмаа Отук-ооловна;

2017- 2021 чылдар- суму чагырга даргазы Кунзук Айдыс Алексеевич;

2021 чылдан эгелээш – суму чагырга даргазы САлчак Кан Кан-оолович.

2019 чылдан суму баштыны- Хертек Ховенмаа Отук-ооловна.



Количество просмотров: Счетчик посещений Counter.CO.KZ - бесплатный счетчик на любой вкус!

Контакты

+7 (394 42) 21-2-05
bay_tayga@mail.ru

Республика Тыва, Бай-Тайгинский район, с.Тээли, ул. Комсомольская 19, индекс: 668010.
Открыть контакты

-

Введите заголовок

?
Направляемые сообщения не являются обращениями граждан, рассматриваемыми в порядке, установленном Федеральным законом от 2 мая 2006 г. № 59-ФЗ «О порядке рассмотрения обращений граждан Российской Федерации».
Расскажите о проблеме
Написать сообщение

Введите заголовок

-

ГО и ЧС

НПА

-

Бай-Тал эрте- бурунгудан уйгу-чыдын чок, олут билбес, кежээ, ажыл-ишчи тараачыннарнын, малчыннарнынчурту....
Открыть раздел История с.Бай-Тал
о продлении сроков приема документов на конкурс на замещение вакантной должности муниципальной службы председателя администрации сельского поселения сумона Бай-Тал муниципального...
Открыть раздел Конкурс
АДМИНИСТРАТИВНАЯ КОМИССИЯ МУНИЦИПАЛЬНОГО РАЙОНА «БАЙ-ТАЙГИНСКИЙ КОЖУУН» РЕСПУБЛИКИ ТЫВА 668010, Республика Тыва, Бай-Тайгинский район, с. Тээли, ул....
Открыть раздел Профилактика правонарушений
Проектное управление "Уважаемые коллеги, очевидно, что задачи, которые стоят перед нами, требуют и новых подходов к управлению развитием, и здесь мы намерены активно использовать...
Открыть раздел Проектное управление